Ένα μακροϊστορικής υφής σχόλιο για την Ανατολική Μεσόγειο και τους Δρόμους του Μεταξιού
Οι πρώτοι και μεγάλοι πολιτισμοί δημιουργήθηκαν γύρω από ποτάμια. Με τη διαχείριση του νερού έκαναν ελεγχόμενη χρήση των παρακείμενων εύφορων εδαφών. Οι οργανωμένες και πολυπληθείς αυτές κοινωνίες (πρωτοαυτοκρατορίες) μπορούσαν έτσι να τραφούν και να εξελιχθούν. Οι τροφοδότες ποταμοί αυτών είναι οι: Νείλος (Αίγυπτος), Τίγρης και Ευφράτης (Μεσοποταμία), Ινδός (Ινδία) και Γιανγκ Τσε Γιάνγκ (Κίνα).
Έτσι, στην περιοχή της Μεσοποταμίας ή καλύτερα της Ευφόρου Ημισελήνου (από τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο έως τον Περσικό Κόλπο) βρίσκουμε τους πρώτους καταγεγραμμένους νόμους από την εποχή του βασιλέα Χαμουραμπί. Αυτό συνιστά μια οργανωμένη κοινωνία. Αιώνες μετά, η Περσική-Αχαιμενιδική Αυτοκρατορία χτίστηκε στα ίδια μέρη πάνω σε μια βαθιά κληρονομιά. Η αυτοκρατορία τους τον 5ο π.Χ. αι. εκτείνονταν από τη Μικρά Ασία έως τα Ιμαλάια και η μετακίνηση ανθρώπων, ιδεών και προϊόντων γινόταν μέσω ενός οδικού δικτύου το οποίο σύντομα θα επεκταθεί.
Με την έξοδο του Αλέξανδρου (334-323 π.Χ.) στην Ασία και την απαρχή των λεγόμενων Ελληνιστικών χρόνων, οι Έλληνες και το Αιγαίο εισήλθαν στο κέντρο των ‘παγκόσμιων’ γεγονότων. Δημιουργήθηκε ή μάλλον ανανεώθηκε η Οικουμένη (έννοια της συνένωσης του τότε Γνωστού Κόσμου) και παρατηρήθηκε ένα είδος πρωτοπαγκοσμιοποίησης θα λέγαμε, από το οποίο έλειπε η Δ. Ευρώπη, η Κίνα, η Ν. Αφρική και φυσικά η Αμερική. Εκείνη την περίοδο γύρω στο 2ο π.Χ. αιώνα οι ελληνιστικές πόλεις της Βακτριανής (κοιλάδα της Φεργκάνα) έρχονται σε επαφή για πρώτη φορά με τους Κινέζους της δυναστείας Han, οι οποίοι έφτασαν στην ανατολική πλευρά της Κεντρικής Ασίας μέσω της περιοχής Xinjiang (Κινεζικό Τουρκεστάν).
Στη συνέχεια, οι Ρωμαίοι κυριάρχησαν στο μισό της Οικουμένης και στο άλλο μισό (Συρία έως οροσειρά του Παμίρ και Ιμαλάια) πάλι οι Πέρσες, ήτοι οι Πάρθοι (247 π.Χ.-224 μ.Χ.). Μετά τους τελευταίους θα επικρατήσουν στην ίδια περιοχή οι Σασσανίδες Πέρσες έως το 651 μ.Χ. Οι Ρωμαίοι εμπορεύονταν με την Κίνα μέσα από το υπάρχον οδικό δίκτυο, το λεγόμενο ‘Δρόμο του Μεταξιού’, ο οποίος πήρε το όνομά του πολύ αργότερα το 1877 από το Γερμανό γεωγράφο Βαρώνο Ferdinand von Richthofen. Ο Δρόμος του Μεταξιού βέβαια δεν είναι αυστηρά ένας δρόμος, αλλά ένα πλέγμα. Παράλληλα, οι θαλάσσιοι δρόμοι του Μεταξιού γίνονταν πραγματικότητα. Μέσω της Ερυθράς θάλασσας ή του Περσικού Κόλπου, τα πλοία ταξίδευαν στην Αραβική Θάλασσα και στον Ινδικό Ωκεανό και έφταναν ως τη Νότια Θάλασσα της Κίνας, καθιστώντας ζωντανή την επαφή και τη συνδιαλλαγή της Μεσογείου με την Ινδία, τη Νοτιοανατολική Ασία και την Κίνα. Έτσι, έφταναν στην Κωνσταντινούπολη και στη Ρώμη μετάξι, κεραμικά, τρόφιμα, μπαχάρια, πολύτιμα μέταλλα και άλλα πολλά.
Από τον 3ο και έως τον 6ο αι. όμως η δυτική πλευρά της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με έδρα τη Ρώμη αποδυναμώνεται και οδηγείται στο λεγόμενο Μεσαίωνα. Δεν μπορούσε να σηκώσει το βάρος των γερμανογενών επιδρομών από τα βόρεια και το κέντρο των εξελίξεων είχε μετατοπιστεί στην περιοχή της Αιγύπτου και της Εύφορης Ημισελήνου. Από την ανατολική πλευρά της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η Κωνσταντινούπολη στέκει και θα συνεχίσει αγέρωχη για πολλούς αιώνες.
Ο νέος γείτονας των τελευταίων, που κατέλυσαν τους Σασσανίδες, είναι το Χαλιφάτο του Ισλάμ (7ος μ.Χ.), το οποίο θα εκτείνεται σύντομα από την Ισπανία (Ανδαλουσία) έως την βόρεια Ινδία και αργότερα την Ινδονησία. Τους επόμενους αιώνες το δίκτυο των ηπειρωτικών και ναυτικών Οδών θα πυκνώσει και θα αναπτυχθεί κι άλλο.
Οι Λατίνοι-Χριστιανοί οργανώνουν μετά το 1000 τις Σταυροφορίες με πρόσχημα την επανάκτηση της Ιερουσαλήμ από τους Μουσουλμάνους. Το μόνο που επιτυγχάνεται είναι… η άλωση της Πόλης το 1204 και δίνεται η δυνατότητα, κατά τους επόμενους αιώνες, σε κάποιες Ιταλικές πόλεις, όπως η Βενετία και η Γένοβα, να κάνουν εμπόριο στο κλειστό κύκλωμα της Ανατολικής Μεσογείου καθώς και την Ανατολή, δηλαδή να γίνουν κομμάτι του Δρόμου του Μεταξιού. Αυτό είναι και το χωρικό και χρονικό πλαίσιο των γνωστών ταξιδιών του Μάρκο Πόλο το 1271-1295 προς την Ανατολή. Το πολιτιστικό κέντρο της Μεσογείου, όπως λέει ο Γεράσιμος Κακλαμάνης, βρίσκεται στη Μαύρη θάλασσα -βλέπε και Τρωικό Πόλεμο- και μαζί με τα Βαλκάνια είναι, ήταν και θα είναι ο κεντρικότερος κόμβος του διεθνούς εμπορίου. Ο πλούτος, τα εμπορεύματα έφταναν πέρα από τις Άλπεις και το Ρήνο αποκλειστικά μέσα από τα χέρια αυτών των Ιταλικών πόλεων. Και όχι μόνο ο πλούτος, αλλά η ίδια η Αναγέννηση προήλθε από την ιστορική δράση της Βενετίας και την αδιάρρηκτη οργανική της πολιτιστική επαφή με την Ανατολική Μεσόγειο. Μέσα από τη σχέση αυτή έφταναν στους βόρειους οι βασικές ιδέες (επιστήμες, φιλοσοφία, τέχνες, μορφές όπως ο Βαρλαάμ κ.λπ.) αλλά και τα ίδια τα μέταλλα, απαραίτητα και τα δύο για τη ζωή και την κοινωνία.
Στους επόμενους αιώνες οι Σταυροφορίες εντάθηκαν και οι Μουσουλμάνοι και Εβραίοι της Ανδαλουσίας εκδιώχθησαν. Το διαμάντι της Κόρδοβας έπεσε το 1492. Τα νεοαναδυόμενα βασίλεια της Ευρώπης, όπως της Πορτογαλίας και των Καστελάνων στην αρχή, που σύντομα θα γίνουν έθνη-κράτη, οδηγούνται στην αναζήτηση νέων δρόμων για τις Ινδίες κατά τον 15ο αι.. Οι Πορτογάλοι έως το τρίτο τέταρτο του 15ου είχαν φτιάξει αποικίες στην δυτική πλευρά της Αφρικής, φτάνοντας μέχρι τον Κόλπο της Γουινέας.
Η Μεσόγειος και το εμπόριο της Ανατολής θα βρίσκεται για τους επόμενους αιώνες στα χέρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έως το 1517 θα έχει ερείσματα και το Μαμελουκικό Σουλτανάτο της Αιγύπτου. Η Βενετία ήταν εταίρος και των δύο. Η δράση της μάλιστα θα φτάσει στο 1800.
Ανακαλύπτεται λοιπόν η Αμερική και πραγματοποιείται το 1519 ο πρώτος περίπλους της Γης, οδηγώντας τους Καστελάνους -οι μετέπειτα Ισπανοί-, στη θάλασσα των Μολούκων, στην Ινδονησία, προκειμένου να παρακαμφθούν οι προαναφερθείσες αυτοκρατορίες που βρισκόταν στη μέση του Δρόμου του Μεταξιού. Οι Πορτογάλοι κυκλώνοντας την Αφρική και περνώντας το Ακρωτήριο της Ελπίδας προς την Ινδία, θα οδηγηθούν σε ναυτικές μάχες με τους Μαμελούκους και τους Οθωμανούς στην Αραβική θάλασσα για τον έλεγχο των περασμάτων προς την Ινδία.
Η Παπική εξουσία έχει χωρίσει ήδη τον μη-Χριστιανικό κόσμο στα δύο και τον μοιράζονται οι Πορτογάλοι και οι Καστελάνοι. Αυτός ο πρωτόγνωρος στην ιστορία χωρισμός, πραγματοποιήθηκε με Συνθήκες επικυρωμένες με την Παπική βούλα οι οποίες χάρασσαν στη θάλασσα γραμμές-σύνορα (Rayas) δικαϊκού χαρακτήρα. Ο πρώτος αυτός μεσημβρινός ορίστηκε 1.200 μίλια δυτικά από το Cape Verde στις Αζόρες με τη Συνθήκη της Tordesilhas το 1494 και ο δεύτερος στα νησιά των Μολούκων με τη Συνθήκη της Zaragosa το 1529. Μετά μάλιστα από τη Συνθήκη Cateau-Cambrésis 1559 μεταξύ του Ερρίκου Β’ της Γαλλίας και του Φίλιππου Β’ των Ισπανικών Βασιλείων, εγκαθιδρύθηκε ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης πέραν των ωκεάνιων συνόρων (Amity Lines), το οποίο εξυπηρέτησε την εξαγωγή των ενδο-ευρωπαϊκών πολέμων. Κατά τον C. Schmitt, από το ρωμαϊκό Jus Gentium, πραγματοποιείται το πέρασμα στο Jus Publicum Europaeum , το οποίο αποτελεί προστάδιο του σύγχρονου Διεθνούς Δικαίου.
Η ανακάλυψη του Νέου Κόσμου και των Ινδιών δεν σήμαινε καθόλου για τους Δυτικούς Χριστιανούς –πλέον και Προτεστάντες- εισροή χρήματος από το εμπόριο. Οι αυτόχθονες κάτοικοι της Αμερικής δεν είχανε χρήμα. Έτσι, τους αρπάζανε άργυρο και χρυσό, με τα οποία αγόραζαν πολύ ακριβά αποικιακά προϊόντα από την Κίνα και την Ινδία και πολύ αργότερα πρώτες ύλες. Το ίδιο συνέβαινε στη συνέχεια και από το 17ο αι. και μετά με τα ευρωπαϊκά βασίλεια (Αγγλίας, Γαλλίας, Ολλανδίας) και τις κρατικά πιστοποιημένες ναυτιλιακές-εμπορικές εταιρείες (π.χ. V.O.C. – Ολλανδική Εταιρεία Ολλανδικών Ινδιών, 1602-1799). Παρά το γεγονός της πρόσβασης τους στο Δρόμο του Μεταξιού, για αιώνες δεν μπορούσαν να υπερκεράσουν το δοκιμασμένο στην Ευρασία -ουσιαστικά ΑφροΕυρασιατικό- από αιώνες ‘παραδοσιακό’ σύστημα του εμπορίου και των ευαίσθητων πολιτιστικών σχέσεων που το διείπε.
Η ανατροπή της καθεστηκυίας Αφρο-Ευρασιατικής τάξης των τριών ηπείρων ή ουσιαστικά της Μίας ηπείρου, ως προς τα οικονομικά μεγέθη και η επακόλουθη άνοδος της ‘Ευρώπης’ και αργότερα της ‘Δύσης’ πραγματοποιείται ουσιαστικά με μερκαντιλιστικό τρόπο μετά το 1800, -βλ. τη Βρετανική εμποροκρατικής υφής, πολεμική θαλασσοκρατία-αυτοκρατορία και τους Πολέμους του Οπίου 1839-42- δηλαδή 2,5 αιώνες μετά τις Ανακαλύψεις και κυρίως το 1880-1890. Τα κεφάλαια για τη δεύτερη βιομηχανική επανάσταση, όπως λέει ο Γερ. Κακλαμάνης, δεν προέρχονται από το εμπόριο, όπως συνήθως λέγεται, αλλά από την έκβαση του Ανατολικού Ζητήματος, δηλαδή, τον κατακερματισμό της Ανατολικής Μεσογείου τον 19ο αι. σε έθνη-κράτη, τα οποία καθίστανται δέσμια του νεοανακαλυφθέντος θεσμού της Διεθνούς Τραπέζης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Δ.Ο.Ε. στην Αίγυπτο, Τουρκία, Σερβία, Βουλγαρία, Ελλάδα, ακριβώς μεταξύ 1860, 1880-1900. Με αυτό τον τρόπο ζημιώθηκε και η Ρωσία, η οποία δραστηριοποιούνταν στους χώρους αυτούς, εξ’ ου και η αργοπορία της να φτάσει στο επίπεδο των άλλων δυτικών εκβιομηχανισμένων χωρών. Υπήρχε δηλαδή έλλειψη κεφαλαίου για τη βιομηχανική της ανάπτυξη σε αντίθεση με τη Βρετανία, η οποία άκμαζε μεταξύ 1820-1880. Έτσι, ενώ το 1880 η Κίνα κατείχε περισσότερο από το 30% του παγκόσμιου G.D.P. (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν), μέσα στην επόμενη δεκαετία, το 1890, οι ΗΠΑ για πρώτη φορά ξεπερνούν την Κίνα, την Ινδία και τη Μ. Βρετανία.
Από την αλλαγή της τότε τάξης πραγμάτων στο τέλος του 19ου αι., η διεθνής πραγματικότητα παραμένει μέχρι σήμερα λίγο πολύ η ίδια. Οι ΗΠΑ, ως επικεφαλής του Δυτικού Ημισφαιρίου, της Δύσης και του Δυτικού Πολιτισμού, διεθνοποιεί σιγά-σιγά το δυτικοκεντρικό Διεθνές Δίκαιο με την ανάπτυξη του Δόγματος Μονρόε 1823, το Δόγμα του ιδεαλισμού στις διεθνείς σχέσεις του Woodrow Wilson το 1939 και το Δόγμα Τρούμαν το 1947 και επεκτείνει το ‘έδαφός της’ συμπεριλαμβάνοντας με μια ιδιοφυή κίνηση δικαϊκής υφής όλα τα νερά του πλανήτη, αξιώνοντας, ως το μόνο ουδέτερο κράτος, παγκόσμια δημοκρατική επέμβαση στα εσωτερικά των άλλων κρατών, με σκοπό δηλαδή την αναγνώρισή τους ως πεπολιτισμένα έθνη-κράτη.. Ως τότε, όπως και τώρα για να λέμε την αλήθεια, οι πολιτισμοί και τα κράτη, εξόν της εκκοσμικευμένης Δύσης, θεωρούνται απολίτιστα και κατώτερα. Ή αλλιώς, αναπτυσσόμενα και μη-ανεπτυγμένα ή Δεύτερος και Τρίτος κόσμος. Με την άνοδο και την παγκόσμια υπεροχή του Δυτικού πολιτισμού δηλαδή, με την νέα ατομιστική, ορθολογική αντίληψη του Κόσμου και των άλλων πολιτισμών ως υπανάπτυκτους, καθώς και την ισχύ του διεθνούς δικαίου στο πλαίσιο του εγκαθιδρυμένου βεστφαλιανού συστήματος των εθνών-κρατών, της δημοκρατίας και του ελεύθερου εμπορίου και αγοράς, η γεωφυσική και πολιτιστική οργανικότητα 2.000 ετών κατακερματίζεται και οι λεπτές σχέσεις των ανθρωποκοινοτήτων πολυδιασπώνται. Ο Δρόμος του Μεταξιού προς το παρόν παγώνει, υπολειτουργεί και αλλάζει βίαια μορφή. Ο Μέγας Πόλεμος (Α’ και Β’ Παγκόσμιος) ενίσχυσε και υπογράμμισε τα παραπάνω. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου όμως, μετά το 1990 και τη μονοπολική στιγμή της διεθνούς υπεροχής της Αμερικής, ξεκινάει μια.. πτώση για το Δυτικό κόσμο, την οποία λίγοι είδαν ακριβώς επειδή δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να τη διανοηθούν.
Τα πράγματα λοιπόν στην στροφή της δεύτερης χιλιετίας μ.Χ. και από το 2010 και μετά αντιστρέφονται ή όπως λένε κάποιοι, επανέρχονται στην πρώιμη πολιτιστική και γεωφυσική κανονικότητα που έρεε για σχεδόν 2.000 χρόνια, έως τον 19ο αιώνα. Τα σχεδόν 150 χρόνια Δυτικής παγκόσμιας υπεροχής, επειδή είναι πρόσφατα και τμήμα των προσωπικών βιωμάτων μας, τα θεωρούμε δεδομένα και μη-αναστρέψιμα. Οι Δυτικοί και οι δυτικότροποι λαοί για διάφορους λόγους που δεν είναι του παρόντος νομίζουν πως ο κόσμος, στη μορφή που τον γνωρίζουμε τώρα, είναι ο καλύτερος, ο πιο εξελιγμένος και ο πιο ειρηνικός, κατ’ επέκταση οποιαδήποτε αλλαγή θεωρείται οπισθοδρόμηση και γενικά είναι αδύνατη. Η παγκοσμιοποίηση που έχει επέλθει τις τελευταίες δεκαετίες στην ουσία δεν χαρακτηρίζεται όπως θέλουν να λένε μερικοί, από πολιτισμική και πνευματική ενοποίηση, παρά είναι ενοποιημένη στο επίπεδο της τεχνικής. Η προσπάθεια των Δυτικών να πατάξουν τη θρησκεία και να εκπολιτίσουν τους υπόλοιπους λαούς μέσα από τη διάδοση της τεχνολογίας και της ‘ορθής λογικής’, όπως αποδεικνύουν τα τελευταία χρόνια, δεν απέδωσε τους πολυαναμενόμενους καρπούς. Θεωρούσαν δηλαδή πως αν οι ‘θρησκευόμενοι λαοί’ δεχτούν το δυτικό μοντέλο της δημοκρατίας θα εκκοσμικευτούν, θα ωριμάσουν, θα διαφωτιστούν. Η αιχμή του δόρατος της δυτικής διανόησης είναι η Τεχνολογία, αυτή συνιστά την Πρόοδο και την Εξέλιξη. Όμως, οι Κινέζοι αναπτύχθηκαν μεν τεχνολογικά αλλά κρατήσανε τις ιδιαίτερες παραδόσεις και τους τρόπους σκέψης τους. Δηλαδή, για παράδειγμα, στέλνουν δορυφόρους ή φυτεύουν πατάτες στη Σελήνη –πείραμα το οποίο εν τέλει απέτυχε, τοποθέτησαν όμως εκεί την Κινεζική σημαία πριν λίγες μέρες και 51 χρόνια από το Apollo 11-, αλλά παραμένουν στο ιδιαίτερο πολιτισμικό τους σύστημα ως Κομφουκιανοί και Ταοιστές. Οι Ινδοί φοράν τζιν και χρησιμοποιούν iphone, όμως στις κλειστές κυβερνητικές και εταιρικές συναντήσεις τους συζητούν με όρους της Ινδουιστικής Mahābhārata και όχι του T.R. Malthus και του J. M. Keynes. Οι Ρώσοι παραμένουν προστάτες και κύριοι αντιπρόσωποι της Ορθόδοξης Εκκλησίας ενώ αναπτύσσουν τεχνολογία και οι Τούρκοι αποκεμαλικοποιούνται, δηλαδή αποδυτικοποιούνται και αναδύονται ως μια υπολογίσιμη Ισλαμική δύναμη με περιφερειακές αξιώσεις κ.λπ. Η Κίνα λοιπόν, την τελευταία δεκαετία έγινε η πρώτη οικονομική δύναμη με όρους P.P.P. (ισοτιμία αγοραστικής δύναμης) και το 2012 η δεύτερη κατ’ ονομαστικό ΑΕΠ (nominally). Στόχος της είναι, όπως έχει πει πρόσφατα και ο Πρόεδρος Xi Jinping, να συνδεθεί η Κίνα με τον υπόλοιπο κόσμο και να απελευθερωθεί από το Ευρω-Ατλαντικό σύστημα που της επεβλήθη τον 19ο αιώνα.
Οι Δρόμοι του Μεταξιού λοιπόν επαναχαράσσονται από την πλευρά της Ανατολής… (βλ. O.B.O.R., B.R.I.C.S., A.I.I.B., R.C.E.P., αποτυχία T.T.I.P.).
Από: http://www.beltandroadworldunion.org/one-belt-one-road.html
Η Μεσόγειος και δη η ευρύτερη Ανατολική Μεσόγειος βρίσκεται στο κέντρο των εξελίξεων –όπως πάντα. Πού θα οδηγηθεί-θούμε; Ο χρόνος έχει πυκνώσει, τα πράγματα έχουν επιταχυνθεί την τελευταία δεκαετία σε βαθμό που δεν μπορεί να διακριθεί και να εξηγηθεί η ‘πραγματικότητα’ με τις παραδεδομένες, ιδεολογικοποιημένες ερμηνείες που εντάσσονται σε απαρχαιωμένες θεωρίες-δόγματα. Συνυπολογίζοντας μάλιστα την εντός και μετά Καραντίνα εποχή, η οποία φανερώνει τις αναδυόμενες συνθήκες του ανατέλλοντος ιστορικού Κύκλου, φαίνεται πως οι αδύναμοι και οι σολιψιστές, θα παρασύρονται όλο και περισσότερο στη δίνη του Θουκυδίδειου Νόμου:
“δυνατὰ δὲ οἱ προύχοντες πράσσουσι καὶ οἱ ἀσθενεῖς ξυγχωροῦσιν”
– Ο ισχυρός προχωρά όσο του επιτρέπει η δύναμη του και ο αδύναμος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του –
Στράτος Κ. Καρακίτσος
11-12-2020
Για περισσότερα βλέπε:
http://cosmoidioglossia.blogspot.com/2020/04/blog-post_12.html
Γεράσιμος Κακλαμάνης: Το «Ανατολικόν Ζήτημα» σήμερα
Carl Schmmit: The Nomos of the Earth. In the International Law of the Jus Publicum Europaeum
Peter Frankopan: The Silk Roads. A new history of the world
